1. Sıcak Hava Balonu
2. Raporlar ve Analizler
3. Kapadokya Balon Uçuş Sahasında Kapasite Kullanımı ...

Kapadokya Balon Uçuş Sahasında Kapasite Kullanımı Değerlendirmesi

Belirli bir zaman içerisinde gerçekleştirilmesi mümkün olan üretim miktarı kapasite olarak tanımlanır. Havacılıkta “kapasite” erişildiğinde veya aşıldığında, operasyonların emniyet ve hizmet kalitesini etkileyen bir limit olarak kabul edilir.

Kapasite, genellikle belirli bir havacılık operasyonu (havaalanı, heliport, balon uçuş sahası vb.) sisteminin veya alt sistemin daha önceden tayin edilmiş bir talep seviyesini karşılayabilme gücünü göstermek üzere kullanılmaktadır.

01.11.2013 – 12.09.2019 tarihleri arasında Kapadokya Balon Uçuş Sahası kapasitesi, sabah uçuşunda aynı anda en fazla 100 balon, ikincil uçuşlarda aynı anda en fazla 50 balon ve öğleden sonra uçuşunda aynı anda en fazla 50 balon ticari uçuş olarak belirlenmiştir. 2019 yılı içinde yeni 2 işletmeye slot hakkı verilmiş olup Kapadokya Balon Uçuş Sahası kapasitesinin kapasitesi sabah periyodu için (asıl ve ikincil uçuş) 104, öğle periyodu için 52 olarak güncellenmiştir.

Kapasite kavramı aşağıdaki gibi sınıflandırılabilmektedir:

• Maksimum Kapasite (Teorik Kapasite)
• Normal Kapasite (Pratik Kapasite)
• Fiili kapasite (Kullanılan Kapasite)
• Atıl kapasite (Aylak Kapasite)

Maksimum Kapasite (Teorik Kapasite)

Belirli bir havacılık operasyonunun yürütülmesi için kurulmuş alanlarda (havaalanı, heliport, balon uçuş sahası vb.) süreç içinde hiçbir gecikme, arıza, aksaklık ya da duraksama olmadan (örneğin, yılda 365 gün sıcak hava balonu uçuşu yapılması) ulaşılabilecek en yüksek üretim miktarıdır. İdeal koşulların gerçekleşeceği varsayımından yola çıkarak belirlendiğinden ulaşılma olasılığı düşük bir niceliktir.

Kapadokya Balon Uçuş Sahası’nda teorik kapasitesi yılın her günü sabah ve öğle periyodu ile ikincil uçuşların toplamı olan 208 uçuş gerçekleştirilmesi durumudur. Dolayısıyla Kapadokya Balon Uçuş Sahası’nın sabah periyodunun ilk uçuşunda teorik kapasite 37.960 uçuş iken ikincil uçuş ve öğleden sonra uçuşlarında 18.980 uçuştur.

Normal Kapasite (Pratik Kapasite)

Maksimum kapasitenin uygulamada gerçekleşmesi mümkün değildir. Çünkü sıcak hava balonu operasyonlarının gerçekleşmesi doğrudan meteorolojik koşullara bağlı olduğundan, uçuşların yapılamadığı günler olabilmektedir.

Maksimum kapasiteden meteorolojik şartlar nedeniyle iptal edilen uçuş günleri çıkarıldığında pratik kapasite elde edilmektedir. Başka bir ifadeyle, sıcak hava balonu işletmelerinin bayrak uygulaması gibi sınırlamalar (emniyet önlemleri) çerçevesinde ulaşabileceği uçuş adedi normal kapasitedir.

Fiili Kapasite (Kullanılan Kapasite)

Sıcak hava balonu işletmelerinin belirli bir sürede elde ettiği üretim miktarının (uçuş sayısı) yeterli talep olması durumunda satılan kısmı fiili kapasite kullanılan kapasite olarak tanımlanmıştır.

Balon işletmelerinin normal kapasitenin altında ya da üstünde uçuş yaptığı durumlar olabilmektedir. Ancak genellikle, fiili kapasitenin normal kapasitenin altında gerçekleşebildiği görülmektedir.

Atıl Kapasite (Aylak Kapasite)

Normal kapasite ile fiili kapasite arasındaki fark atıl kapasitedir. Aylak ya da boş kapasite olarak da adlandırılan atıl kapasiteden işletmeler kurtulmak ve slot kaybetmemek amacıyla daha az karlılık ya da başabaş noktasında satışlar yapabilmektedir. Bu durumda işletmeler ekstra olarak maliyet düşürmeye (pilot maaşlarının düşürülmesi, hizmet içi eğitimlerin azaltılması, emniyetin tesis edilmesi için yapılan yatırımlardan feragat edilmesi vb.) çalışmaktadır.

Kapasite Kullanım Oranı

Fiili kapasitenin, normal kapasiteye oranlanmasına kapasite kullanım oranı adı verilir ve aşağıdaki şekilde formüle edilebilir.

Kapadokya Balon Uçuş Sahası’nda kapasite kullanım oranlarının yıllara göre dağılımı aşağıdaki tablolarda verilmiştir.

Tablo 1’de görüldüğü gibi en yüksek kapasite kullanım oranları 2018 ve 2019 yıllarında gerçekleşmiştir. 2016 ve 2017 yıllarında ise atıl kapasitenin yüksek seyrettiği görülmektedir.

Balon uçuşlarına en uygun rüzgar hızı sabah periyodunda birincil uçuşlar sırasında gerçekleşmektedir. Sabah periyodunda ikincil uçuşların yapıldığı saatlerde rüzgar hızı 10 knot limitine giderek yaklaşmakta, ikincil uçuşun son yarısında limitin üzerine geçebilmektedir.

Emniyet faktörlerinden bağımsız olarak sıcak hava balonu uçuşlarına katılan yerli ve yabancı turistlerin de ilk tercihi gündoğumu uçuşları (asıl slot) olup Tablo 2’de de görüldüğü gibi ikincil uçuşlarda kapasite kullanım oranı düşmektedir.

Sıcak hava balonlarında yalnızca dikey kontrol kabiliyeti olup yatay düzlemde rüzgar marifeti ile seyredebilmektedir. Balonlar, rüzgar yönü ve hızına bağlı olarak yol kat etmektedir. Ticari uçuşların yapılabileceği azami rüzgar hızı 10 knot’dır.

Meteorolojik açıdan sıcak hava balonu operasyonlarının uçuş emniyetini rüzgarın yanı sıra termal aktiviteler de doğrudan etkilemektedir. Termal aktivite güneş tarafından ısıtılmış havanın yer yüzeyinden yükselişidir. Güneş ne kadar yüksek olursa, termal aktivite daha fazla meydana gelmektedir. Isıtılmış hava, genellikle koyu toprak veya asfalt gibi bir yüzeyden yukarı doğru sabit bir hava akışı sağlayabilmektedir.

Bir sıcak hava balonu uçtuğu zaman rüzgarla hareket eder ve bir anlamda hava kütlesinin bir parçası olur. Sıcak hava balonunun termik aktiviteye "yakalanması" durumunda, kubbe içindeki ısıdan bağımsız olarak yükselebilmektedir.

Kubbe dışındaki ortamın sıcaklığı 15C⁰’yi aştığı durumlarda, kubbe içerisinde ısıtılan hava ile dış ortam arasındaki sıcaklık farkı yeterli kaldırma kuvveti oluşturamamakta ve kubbenin yanma riski ortaya çıkmaktadır.

Tüm bu emniyet faktörlerinden dolayı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, öğle periyodunda uçulabilir gün sayısını sınırlı tutmaktadır. Emniyet önlemleri nedeniyle 2019 yılında sadece 28 gün uçuşa açılmıştır. Bu kısıtlı kapasitenin dahi doldurulamadığı ve kapasite kullanım oranının 26% olarak gerçekleştiği görülmektedir.

Sonuç ve Değerlendirme

Kapadokya Üniversitesi Sıcak Hava Balonu ve Hava Gemisi Uygulama ve Araştırma Merkezi bünyesinde faaliyet gösteren Slot Hizmet Merkezi, 10.06.2013 tarihinden bu yana Nevşehir Kapadokya Balon Uçuş Sahasında uçuş emniyetinin sağlanması ve hava sahasının emniyetli bir şekilde kullanılabilmesi için gereken koordinasyon ile slot hizmetlerini yürütmektedir.

Slot Hizmet Merkezinden alınan veriler doğrultusunda Kapadokya balon uçuş sahasında kapasite kullanımının meteorolojik faktörlerden ve uluslararası turizm faaliyetlerinden doğrudan etkilendiği, buna bağlı olarak sektör kapasitesinin ve kapasite kullanım oranının yıllara göre değişkenlik gösterdiği değerlendirilmektedir.

Kaynakça

1. Demir, H., Gümüşoğlu, Ş., (1994). Üretim-İşlemler Yönetimi, Beta Basım Yayın
2. Fernandes, E., Pacheco, R. R. (2002). Efficient use of airport capacity. Transportation research Part A: Policy and practice
3. Madas, M. A., Zografos, K. G. (2008). Airport capacity vs. demand: mismatch or mismanagement?. Transportation Research Part A: Policy and Practice
4. Tekin, M. (1992). Üretim Yönetimi, Atlas Basım Yayın
5. Şimşek, M. Ş.,  Çelik, A. (2011). İşletme bilimlerine giriş, Eğitim Kitabevi
6. http://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files/pdf/kurumsal/yayinlar/kapasite.pdf